Saldanadihii Taariikhiga ahaa ee Soomaaliya

 Saldanadihii Taariikhiga ahaa ee Soomaaliya

Soomaaliya waxay leedahay taariikh dheer oo qani ah oo ay ku xardhan yihiin boqortooyooyin iyo saldanado taariikhi ah kuwaas oo door muhiim ah ka qaatay horumarka, dhaqanka, diinta, iyo xiriirada caalamiga ah ee gobolkan. Qaybtan taariikhda, waxaan ka hadli doonaa saldanadaha ugu muhiimsan ee soo maray Soomaaliya, iyada oo mid walba lagu faahfaahinayo waayihii ay jireen, hoggaamiyeyaashoodii, iyo saamayntii ay ku lahaayeen bulshada iyo deegaanka.

Saldanaddii Ifat iyo Adal (940-1577)

Saldanadda Ifat waxay ahayd boqortooyo Islaami ah oo ka dhisnayd geeska Afrika, gaar ahaan dhulka hadda loo yaqaan Itoobiya iyo Soomaaliya. Ifat waxay ahayd saldanad xooggan oo diimeed, waxayna hormuud u ahayd fidinta diinta Islaamka iyo iska caabinta cadaawayaasha diinta. Hoggaamiyeyaasha Ifat waxay ahaayeen kuwa ku dadaalay ilaalinta diinta iyo dhaqanka Soomaalida, iyagoo sidoo kale xiriir ganacsi la lahaa bariga dhexe iyo badda Hindiya. Saldanaddan ayaa markii dambe la burburisay iyadoo ay Itoobiya la wareegtay qayb ka mid ah dhulkaas.

Saldanadda Ifat waxay ahayd boqortooyo Islaami ah oo ka dhisnayd geeska Afrika, gaar ahaan dhulka hadda loo yaqaan Itoobiya iyo Soomaaliya. Ifat waxay ahayd saldanad xooggan oo diimeed, waxayna hormuud u ahayd fidinta diinta Islaamka iyo iska caabinta cadaawayaasha diinta. Hoggaamiyeyaasha Ifat waxay ahaayeen kuwa ku dadaalay ilaalinta diinta iyo dhaqanka Soomaalida, iyagoo sidoo kale xiriir ganacsi la lahaa bariga dhexe iyo badda Hindiya. Saldanaddan ayaa markii dambe la burburisay iyadoo ay Itoobiya la wareegtay qayb ka mid ah dhulkaas.

Saldanaddii Adal (1415-1577)

Saldanadda Adal waxay ka dhalatay burburkii Ifat, waxayna noqotay boqortooyo Islaami ah oo si weyn u saameysay taariikhda Geeska Afrika. Adal waxaa caan ka dhigay hoggaamiyeyaashii sida Axmed Gurey (Axmed ibn Ibrahim al-Ghazi), oo horseeday dagaalkii la magac baxay "Gaal-dhicii." Adal waxay lahayd magaalooyin muhiim ah sida Seylac, waxayna xiriir ganacsi iyo diimeed la lahayd boqortooyooyinka Islaamka ee Cismaaniyiinta iyo Carabta. Axmed Gurey wuxuu caan ku ahaa abaabulka ciidamo waaweyn oo difaacay diinta iyo dhulka Soomaalida.

1. Saldanaddii Ajuuraan (1250-1700)

Saldanadda Ajuuraan waxay ahayd boqortooyo weyn oo Islaami ah oo ka talinaysay koonfurta iyo bartamaha Soomaaliya. Ajuuraan waxay hormuud u ahayd horumarinta nidaamka biyaha iyo beeraha, iyadoo dhistay waddooyin iyo kanaalo waaweyn oo biyaha lagu xakameeyo. Waxay sidoo kale laheyd nidaam maaliyadeed oo xooggan oo ku saleysan canshuuraha ganacsiga badda iyo beeraha. Saldanaddan waxay si guul leh uga hortagtay isku dayo badan oo Portuguese-ku ku doonayeen inay ku qabsadaan xeebaha Soomaaliya.

2. Saldanaddii Geledi (1700-1910)

Saldanadda Geledi waxay ahayd boqortooyo ka dhisnayd koonfurta Soomaaliya, gaar ahaan gobolka Shabeellaha Hoose. Waxay caan ku ahayd abaabulka bulshooyin badan oo ka soo horjeeda duullaannadii shisheeye iyo qabaa'ilka gudaha ee isku hayay. Saldanadda Geledi waxay lahayd nidaam siyaasadeed oo ku salaysan is-afgarad iyo wada-xaajood, waxayna ku guuleystay inay xasisho deegaanka ay ka talinaysay. Ganacsiga Geledi wuxuu xoogga saaray badeecooyinka maxalliga ah sida fooxa, xoolaha, iyo wax soo saarka beeraha.

3. Saldanaddii Majeerteen (1800-1924)

Saldanadda Majeerteen waxay ahayd boqortooyo taariikhi ah oo ka talinaysay waqooyi-bari Soomaaliya. Waxay xiriir dhow la lahayd shisheeyaha, gaar ahaan Talyaaniga, si ay u ilaaliyaan madaxbannaanidooda siyaasadeed iyo ganacsiga badda. Saldanadda Majeerteen waxay lahayd ciidamo xooggan iyo deked muhiim ah oo kaalin weyn ka qaadatay ganacsiga caalamiga ah.

4. Saldanaddii Hobyo (1878-1926)

Saldanadda Hobyo waxaa aasaasay Suldaan Cali Yuusuf, oo ahaa hoggaamiye caan ah oo ka soo jeeda beesha Mudullood. Hobyo waxay ahayd saldanad leh xiriir ganacsi oo xooggan, iyadoo dekeddeedu noqotay mid muhiim ah oo ganacsatada reer Yurub iyo Carabta ay ku xiraan badeecooyinka Afrika. Hobyo waxay sidoo kale iska caabin ku sameysay faragelinta shisheeye, gaar ahaan Talyaaniga.

6. Saldanaddii Daraawiishta (1899-1920)

Saldanadda Daraawiishta waxay ahayd halgan Islaami ah oo ay horseedeen Sayid Maxamed Cabdulle Xasan iyo ciidankiisa Daraawiishta. Waxay ahayd saldanad gobonimo doon ah oo ka soo horjeeday gumaysiga reer Yurub, gaar ahaan Ingiriiska, Talyaaniga, iyo Itoobiya. Daraawiishta waxay laheyd xarumo waaweyn oo ku yaallay Nugaal iyo gobollada u dhow, halkaas oo ay ka hirgeliyeen nidaam dowladeed oo Islaami ah. In kasta oo ugu dambeyntii Daraawiishta lagu jebiyay duqeymo cirka ah, haddana waxay astaan u tahay halganka Soomaaliyeed ee gobonimada iyo midnimada.

Gunaanad

Soomaaliya waxay leedahay taariikh qani ah oo ka tarjumaysa halgan, horumar, iyo isku-duubni bulsho. Saldanadaha kala duwan ee soo maray dhulkan waxay ahaayeen kuwo kaalin weyn ka qaatay ilaalinta diinta, dhaqanka, iyo madaxbannaanida dadka Soomaalida ah. Mid walba wuxuu leeyahay sheeko gaar ah oo dhiirigelin u ah jiilasha mustaqbalka, si ay ugu dadaalaan horumarka iyo midnimada dhulkooda hooyo.